over alain
robbe-grillets un régicide
Un régicide, voltooid in 1949, is de eerste
roman van Alain Robbe-Grillet[1].
Daarvoor schreef hij slechts vijf gedichten, een kort verhaal dat verloren is
gegaan, en een verslag van wat hij een ‘politieke’ reis naar Bulgarije in 1947
noemt.[2] Bijna
dertig jaar nadat de roman werd geschreven, werd Un régicide eind september 1978 uitgegeven, gelijktijdig met Robbe-Grillets
nieuwste roman, Souvenirs du triangle
d’or, en een speciale uitgave van Obliques,
gewijd aan Robbe-Grillets werk en met een aantal niet eerder gepubliceerde
teksten (waaronder drie van de vijf gedichten en het verslag van de Bulgaarse
reis). Un régicide is een
buitengewone eerste roman.
Waarschijnlijk
werd de roman destijds niet uitgegeven omdat hij als te moeilijk werd
beschouwd. Robbe-Grillet legde zich neer bij de beslissing van de uitgever aan
wie hij zijn manuscript had voorgelegd, en schreef en publiceerde Les Gommes. Hij overwoog vervolgens om
die eerste roman te herzien, maar in plaats ervan begon hij aan Le Voyeur. Pas nadat hij La Jalousie afhad, vertelt hij in zijn
inleiding tot Un régicide, ging hij
weer serieus naar zijn eerste roman kijken. En hij herschreef de pagina’s vier
tot en met tien van de tekst, en veranderde de naam van zijn protagonist van
Philippe in Boris (iets wat in elk geval mij doet denken aan de passiviteit en
het uiteindelijke lot van Gide’s jonge vreemdeling in Les Faux-monnayeurs.) Het is deze versie van de tekst, met daarin
de wijzigingen uit 1957, en met verder slechts hier en daar een woordwijziging
of een aangepast interpunctie, die nu eindelijk is verschenen.
Een van de
moeilijkheden bij het lezen van Un
régicide nu, is het om de roman te plaatsen in de literaire wereld van de
jaren veertig (en om alles te vergeten wat daarna gebeurd is). L’Étranger van Camus verscheen in 1942.
De karaktertekening van Meursault heeft duidelijk bepaalde aspecten van Boris
beïnvloed, de potentiële koningsmoordenaar die een koningsmoord beraamt (het
woord ‘regicide’ staat in zowel het Frans als het Engels voor dader én daad).
Het besluit van Boris om zijn koning te doden komt voort uit zijn verlangen
naar een intieme relatie met zijn vorst. Nadat hij de mogelijkheid om de
huisknecht of een van de lijfwachten van de koning te worden heeft verworpen,
omdat zoiets niet intiem genoeg zou zijn, richt Boris zich op manslag als een
‘band die stevig is, en in zekere zin afdoend’ (p. 80-81). Ondanks de
overeenkomst qua motief tussen het misdrijf van Meursault en het geplande
misdrijf van Boris, is Un régicide
een heel wat modernere roman dan L’Étranger.
In die laatste bestaat er geen twijfel over dat er een man werd vermoord; de
speculaties draaien rond de motieven voor de moord. De lezer van Un régicide blijft in het ongewisse, op
het einde van de roman, of de koning nu leeft of dood is, en als hij dood is,
of Boris zijn moordenaar was.
Inmiddels raken
we gewend aan tegenstrijdige plots in fictie. In La Jalousie (1957) suggereert Robbe-Grillet zowel de dood van
Franck en A… ten gevolge van een auto-ongeluk, als hun veilige terugkeer van
hun uitstapje. Maar zelfs in die latere roman kan de lezer de contradictie nog
altijd beredeneren en de scène van het ongeluk uitleggen als iets wat alleen
bestaat in de overspannen verbeelding van de verteller gedurende de nacht die
A… ver van huis doorbrengt met Franck. Er zijn maar weinig lezers die serieus
betwijfelen of Franck en A… op het einde van de roman nog in leven zijn. Maar
vanaf 1961, in Le Parc van Philippe
Sollers, was het niet meer mogelijk de tegenstrijdige plot rationeel uit te
leggen. In die roman sterft de volwassen ‘hij’, de goede vriend van
ik-verteller. Zijn dood wordt echter op zoveel manieren beschreven dat lezers
geen van die wijzen van sterven waarschijnlijker kan vinden dan de andere. In La Maison de rendez-vous (1965) en
latere romans maakt Robbe-Grillet ook volop gebruik van die nieuwe techniek.
