Uit het privé-dagboek
Kronos 1940-1952
Onder de bijdragetitel ‘Rita Gombrowicz – beschouwing’ verscheen
eerder op deze plaats de vertaling van haar inleiding tot Kronos, het in mei 2013 in het Pools verschenen privé-dagboek van
Witold Gombrowicz (1904-1969). Daarin vertelt zij dat ze al kort na zijn dood
samen met haar Poolse vriendin Maria Paczowska een zo goed mogelijke vertaling
en ‘ontcijfering’ van deze handgeschreven notities vanuit het Pools naar het
Frans heeft gemaakt.
Toen Gombrowicz
eind 1939 in Argentinië aankwam, waar hij tot 1963 zou blijven, maakte hij
korte maandelijkse notities die hij met romeinse cijfers van I tot XII
nummerde. Aan het eind van elk jaar maakte hij korte samenvattingen over het
afgelopen jaar. Die samenvattingen beperken zich tot zijn eigen leven, terwijl
bij de afzonderlijke maanden wel degelijk ook de Wereldoorlog en de Argentijnse
politiek (Peron) ter sprake komen.
Om een indruk te geven
van Kronos en van de Argentijnse
jaren tot Gombrowicz in 1953 zijn publieke Dagboek
ging publiceren, vertaalde ik vanuit de Franse kopieën die Rita Gombrowicz me
ter hand stelde de samenvattingen van de jaren 1940-1952. Alleen de opmerkingen tussen vierkante
haken zijn van mij.
Paul Beers
1940
Dit jaar was het jaar van de ‘inwijding’. Ik dring door
in Argentinië. Ik verlies mijn oude weerstand. Ik verander in bohémien.
In het begin – bang voor wat er zal gebeuren als de
dollars op zijn. De warmte veroorzaakt zenuwtoestanden (de ruzie met
Capdevila). Daarna regel ik de basis van mijn verblijf (of liever, dat gaat
vanzelf).
Ik zoek werk – misschien handenarbeid. Ik droom van een
goede kop koffie ‘s morgens…
Maar de druk van de oorlog houdt me overeind.
De betovering groeit… In het begin de wandelingen bij de
haven, het Retiro… ik ontdek het gebied van de Corrientes.
Ik loop veel. Maar ik heb nog grote eisen – en ambities…
Daarna pas ik me aan.
Periode van geremdheid [inhibitie], verbonden met de
verblijfsvergunning. Maar daarna geef ik me volledig over aan mijn passie.
Eerste catastrofe en zeer moeilijke momenten van mijn
verblijf in Argentinië.
1941
Eerste helft van het jaar – ziek, geremd, onzeker en
angstig.
Gaandeweg kom ik er achter dat het niet zo erg is…
Ik ben nog altijd arm en ik zoek nog steeds werk.
Ik schrijf kleine artikelen.
De angst begint minder te worden.
Ontstaan van mijn vriendschap met Mastronardi.
In het tweede deel van het jaar neemt de activiteit toe.
Ik ga naar het park van het Retiro dat me betovert, en
ook het centrum in. Ik hoor de klok slaan in de nacht…
Ik sluit vriendschap met Don Alfredo.
Waarschijnlijk ga ik met Pla een particulier tijdschrift
(‘revista’) beginnen. Ik vermoei me in de wachtkamers van de kranten.
Aan het eind van het jaar schaken in Café Rex.
1942
Dit jaar is diffuus… Ik herinner het me niet goed.
Het belangrijkste was het schaken en Mastronardi. Ik denk
dat ik vanwege het [seksuele] voorval in Mendoza [februari, ‘commissariaat’]
opnieuw geremd ben. Het schaken leidt me af. Maar ik ben erg gefascineerd.
Ik breng veel tijd door met Don Alfredo. Ik leef tamelijk
rustig, hoewel arm.
1943
Dit jaar – het (ondanks alles tamelijk plezierige)
verblijf in Moron – moeilijk misschien maar diep en vol betovering.
Het jaar begint met de financiële catastrofe (ik verlies
de geldelijke steun). Na een moeilijke periode een beetje evenwicht dankzij
‘Solidaridad’ [tijdschrift].
Ik heb geen jas. Ik slaap in Moron op de grond.
De eerste helft van het jaar absolute remming, misschien
nog vanwege dat voorval en misschien ook vanwege de levensomstandigheden in
Moron.
In de 2de helft, culminatie van de liefde… en
iets als betovering… toestand van de zenuwen niet altijd goed.
Gezondheid tamelijk goed. Passie voor het schaken.
1944
Dit jaar begon met de ‘eindigende’ lente. Ze eindigt –
beginnend bij de catastrofe. ‘Ligne d’ombre’ [naar The Shadow Line, Conrad]. Zonder het schaken was het een heel
slecht jaar geweest.
Medewerker van ‘La Nación’.
In het 2de halfjaar voel ik me niet goed – en
vertrek [naar Cordoba].
Financieel gezien wat beter dan vorig jaar [weer
geldelijke ondersteuning van het Poolse gezantschap].
1945
Dit jaar was nogal moeilijk en middelmatig: doordrenkt
van de ‘schaduwlijn’ [tussen jong en oud] die me in zekere zin intimideert en
ontmoedigt.
Aan het eind van het jaar complete geremdheid.
Het is ook het eind van mijn vriendschap met [de broers]
Vilela en Manem.
Financiën: op en neer, slecht. Gezondheid: niet kwaad.
Mager jaar, zonder aantrekkelijkheid.
1946
Dit jaar was eerder plezierig ondanks de financiële
zorgen – vanwege de vertaling van ‘Ferdydurke’, en de groep die zich heeft
gevormd.
De gesprekken in Rex. Maaltijden in Luxor en bij de
[mede-vertalende] Cubanen. Literaire bohémien...
Ik ben ook aan [toneelstuk] ‘Het Huwelijk’ begonnen (erg
onzeker over het resultaat). De Cubanen creëren een sterk erotische atmosfeer,
maar ik concentreer me liever op de literatuur – vooral omdat ik een beetje
beschaamd was.
1947
Dit jaar was beslissend. Publicatie van ‘Ferdy’. Ben gaan
werken op de Banco Polaco (Nowinski).
Tussen maart en juli nogal wat narigheid, ziek.
Afmattende massages – heel het verblijf in Salsipuedes ging naar de verdommenis.
Dit jaar stond in het teken van de Cubanen en de groep.
Op erot. vlak eerder vermoeiend, heel minnetjes, bijna niets vanwege de ziekte.
Voordat ik naar de Bank ging, overviel me de angst – activiteit, maar zonder
resultaat.
Afwisselend jaar, maar moeilijk.
1948
Dit jaar is het jaar van de Bank en de publicatie van ‘El
Casamiento’ [‘Het Huwelijk’].
Volhouden op de Bank dankzij de komst van Kwiatkowski en
Iwaszkiewicz en ook dankzij mijn verplaatsing naar een ander vertrek.
De reacties op mijn toneelstuk in Polen waren zeer teleurstellend
– tot X [oktober], toen Iwaszkiewicz als eerste het stuk een meesterwerk
noemde. Daarna werden de reacties onder de Polen beter.
Aan het eind van het jaar begonnen de Argentijnen te
reageren: eerder negatief. – Begonnen met ‘Trans-Atlantisch’, dat moeizaam
vordert.
Sinds juli ben ik ziek: de lever – ik ben uitgeput en
verzwakt.
Erot. ben ik eerder verlamd (daarna de ziekte). Enige
activiteit in het 2de halfjaar.
1949
Na Mar del Plata voel ik me veel beter, maar het eczeem
plaagt me. Ik heb last van mijn lever. Dieet.
Ik schreef ‘Transt-Atl.’ op de Banco. De activiteiten
rond ‘Slub’ [Poolse titel van ‘Het Huwelijk’] nemen toe, vooral na de brief van
Kuncewicz. Plan voor vertaling in het Frans.
Op de Bank tamelijk rustig met de collega’s.
In Rex de plezierige groep en grote vriendschap met
Russo[vich].
Na een periode van ziekte toenemende activiteit en
intensieve periodes.
1950
Dit jaar begon zeer slecht vanwege de gezondheid. Vrees
voor een operatie. Voltooiing van ‘Trans-Atlantisch’ nadert. Aan het eind nieuw
eczeem, en de oude verdwenen.
In het 2de halfjaar opent de komst van
Rodzinska bepaalde perspectieven en ik knoop nieuwe betrekkingen aan. Het
prestige van het stuk groeit.
Erot. tijdens dit jaar niets meer, alleen aan het eind
tamelijk intensief en met goed resultaat.
Slecht jaar wat gezondheid betreft.
1951
Gezondheid: eczeem op het hoofd plaagt me steeds minder. In het 2de
halfjaar de tanden (2 hebben een zieke wortel, 1 abces). Daarna grote
verbetering van de ingewanden en de lever.
Literatuur: in het 2de halfjaar aanzienlijke
vermeerdering van mijn prestige onder de Polen. Maar ik schrijf niets (alleen
een schets voor een toneelstuk).
Werk: op de Bank doe ik bijna niets. Verveling.
Financiën: nogal slecht vanwege de devaluatie. Extra salaris.
Erot.: heel weinig, ik werd gehinderd door de gezondheid en
de kiespijn.
Belangrijkste gebeurtenis: het
verblijf van Rodzinski [blad beschadigd]. ‘Trans-A.’ [blad beschadigd]
1952
Gezondheid: niet kwaad. Eczeem verdwenen. Tanden slecht (2
gebroken).
Financiën: sommige maanden moeilijk. De situatie op de Bank steeds
gecompliceerder.
Literatuur: Mijn prestige neemt flink toe onder de Polen (vooral na
de polemieken met Straszewicz en Cioran). [Directeur] Nowinski maakt mijn
literaire werk op de Bank onmogelijk, ik heb er trouwens geen zin in. Ik wacht
op de verschijning van het boek. [De Poolse uitgeverij Kultura in Parijs heeft
besloten ‘Het Huwelijk’ en ‘Trans-Atlantisch’ samen in één band uit te
brengen.]
Erot.: dit jaar tamelijk intensief. In februari (Salsipuedes)
en december het sterkst.
Algemeen: verveling, toenemende eenzaamheid, gedemoraliseerd,
luiheid, lectuur en… wachten, wachten, wachten!
© Rita Gombrowicz, Parijs
